Më poshtë gjeni një opinion të gazetares Sonila Meço, që trajton ndryshimet demografike dhe sociale në Tiranë në kontekstin e emigracionit dhe punësimit. Shkrimi ngre pyetje dhe shqetësime mbi mënyrën si po evoluon qyteti dhe çfarë ndikimi kanë këto zhvillime në jetën e përditshme dhe në identitetin urban.
Fytyra e huaj e një “shtëpie”
Kur u mblodhëm vonë në shtëpi pas një dite të gjatë nëpër zagushi, askush nuk kish fuqi e nerv për një darkë të shëndetshme.
“Pica?”, thamë thuajse njëkohshëm. E nuk kaluan 20 minuta kur në celular një zë i ndrojtur më fliste me një shqipe të çalë:
“Erda, jam te ardeza juaj”
Dal të marr porosinë dhe shoh një djalë zeshkan, që më zgjat picat dhe buzëqesh me një “faleminderit” të ngatërruar bashkëtingëlloresh, kotkat e së cilës i “gëlltiste” me uljen e zërit.
E pyes se nga është e më thotë nga India.
Heu!!!
E treta herë këtë javë. Të hënën, në mëngjes tek servisi teksa hyra të ndërroj gomën e makinës, 5 djem indianë më shërbyen me kujdes, shpejtësi e pa fjalë. Sot në drekë tek dyqani ku bëjnë ca bukë të mira thekre nga një çift shqiptarësh më shërbeu një indian, që zëvendësonte shokun tjetër indian, që kish ikur pa lajmëruar as agjensinë që i kish sjellë në Tiranë.
Në lagjen tonë karrocat e fëmijëve shpesh i shëtisin filipinaset. Në ndërtim, dy lagje më tutje gjen ca djem bangladeshas, që bëjnë punë hamalli.
Dhe vetëm një “bye friend” nga indiani i qetë, i paqtë, i butë më riktheu në derën e shtëpisë në qytetin ku kam lindur, jam rritur e jam bërë nënë. E për herë të parë shtëpia më ngjau si një ishull i vogël në një det të panjohur, ku muret flasin gjuhën e kujtimeve të mia, por qyteti përreth flet një gjuhë tjetër, të ftohtë, të importuar, që s’ka as rrënjë, as mall, as histori.
Dhe nis e më trishton jo prania e të tjerëve, por mungesa e tanëve.
Unë nuk jam raciste.
Kjo nuk është ksenofobi.
Është trishtim për Tiranën që nuk po rritet, por Tiranën, që po zëvendësohet.
Po zhduken zërat, lagjet, buzëqeshjet e njohura. Po mbetet veç kaosi dhe qiraja e shtrenjtë.
Kur flas me ndonjë mik, që më kujton se edhe shqiptarët janë pritur jashtë, ndaj duhet të mirëpresim emigrantët që vijnë tek ne kam gjithnjë bindjen dhe kurajon ta pranoj se është një krahasim i rremë dhe shpesh hipokrit.
Sepse shqiptarët, kur ikën në vitet ’90 dhe me eksode të tjera më pas, nuk shkuan për të zëvendësuar qytetarët vendas, apo për të mbushur boshllëqet e një sistemi të kalbur.
Ata u përplasën me mure racizmi, me punë të rënda, me vite të tëra pa dokumente dhe u përshtatën ngadalë nëpër shoqëri që funksiononin. U integruan përmes ligjit, shkollës, gjuhës dhe sakrificës personale. Nuk u përqafuan si zgjidhje për zbrazjen e vendeve ku emigruan, por u toleruan si sfidë.
Ndërsa Shqipëria nuk po i trajton sot emigrantët si sfidë për t’u menaxhuar denjësisht, por si zëvendësues me kosto të ulët për një brez që ka ikur. Nuk po ndërton një sistem bashkëjetese, por një (anti)model ku shqiptari largohet për pagë të denjë, ndërsa të huajit i jepet pagë minimale për të mos folur, për të mos protestuar dhe për të mos kërkuar më shumë.
Prandaj nuk është e njëjta gjë. Shqipëria sot nuk po ndihmon të tjerët, por po zëvendëson vetveten. Dhe kjo është dramatike.
Kur ndonjë i njohur, i rehatuar me punë shteti më thotë se ky është zhvillim, i kërkoj të shohë në sy fëmijët e vet e ta pohojë para tyre. “Nuk janë këtu”, më thotë. “Nuk edukohen këtu”. E sërish pa e fyer për hipokrizinë i kujtoj se zhvillimi është kur njerëzit që e ndërtuan këtë qytet jetojnë më mirë. Kjo jona është zbrazje. Është ndërrim popullsie pa zhurmë. Dhe se fëmijët e tij nuk i largoi mërzia, por mungesa e shpresës. Dhe indianët, bangladeshasit, afrikanët që vijnë në Shqipëri nuk gjejnë këtu ëndrrën europiane, por një formë tjetër mbijetese.
Zhvillimi i vërtetë ndodh kur një vend ngre pagat, tërheq talentet, i jep dinjitet profesionit dhe krijon shtresë të mesme produktive. Shqipëria nuk po bën asnjërën prej këtyre. Shqipëria po eksporton rininë e vet dhe po importon skamje të huaj. Në vendet ku shqiptarët emigrojnë, punëtorët e huaj plotësojnë mungesat në sektorë me vlerë të shtuar, në teknologji, ndërtim, kujdes shëndetësor. Në Shqipëri ata zëvendësojnë punëtorët që janë detyruar të ikin për mbijetesë, për rroga që nuk sigurojnë jetë. Dhe jo në sektorë prodhues.
“Është moderne të kesh punëtorë të huaj në çdo cep të qytetit”, më shkruan një e njohur rehatuar me projekte të shoqërisë civile. Por hesht pasi i gjegjem se s’ka asgjë moderne në faktin që një vend i varfër, me një shtresë të hollë oligarkësh, po zëvendëson njerëzit e vet, jo për zhvillim, por sepse nuk ka kush t’i shërbejë. Rinia shqiptare nuk po ikën sepse nuk ka punë. Po ikën sepse s’ka më kuptim. Sepse puna këtu nuk të jep as dinjitet, as siguri, as të ardhme. Kurse Shqipëria zëvendëson të rinjtë me krahë pune më të lira, që nuk ankohen, nuk votojnë, nuk protestojnë.
“Kjo është Tirana kozmopolite pra mam”, më thotë vajza ime adoleshente ndërsa qesh me hutimin tim. Por i kthehem se e hutuara është ajo. T’i thuash Tiranës “kozmopolite” sot, sepse ka më shumë indianë, filipinas dhe bangladeshas në punët e lodhshme është një keqkuptim i thellë. Sepse një qytet bëhet kozmopolit kur përthith kultura, ide, dije, investime dhe ndërton bashkëjetesë mbi respekt të ndërsjellë dhe standarde të larta jetese, jo kur mbush boshllëkun e emigracionit të vet.
Të jesh kozmopolit nuk do të thotë të largosh fëmijët e tu dhe të mbushësh sheshet me njerëz që nuk dinë ç’është ky vend, por kur ruan identitetin tënd dhe ia hap derën botës në mënyrë të barabartë. Në Tiranën “kozmopolite” të ditëve tona, shqiptari nuk përfaqësohet më, por zëvendësohet. Dhe ky nuk është globalizim, por zbrazje e organizuar.
Për më tepër, kozmopolitizmi kërkon sistem, kulturë institucionale dhe standard social. Tirana nuk i ka këto. Ka vetëm ndërtime, beton pa mbarim dhe punë të paguara keq.
E si mund të ndërtosh shtet o lum miku mbi importin e varfërisë, ndërkohë që eksporton çdo ditë inteligjencën, forcën dhe shpresën e vendit tënd?!
Kur iu ktheva picës pas vërshimit të 1001 mendimeve qe ftohur. Qe bërë bajate. Një shije e thartuar më pushtoi laringun dhe çuditërisht nuk përtova të ziej një vezë e të kripos një domate për darkë. Ndoshta nga një frenim prej nënvetëdijes si formë mbrojtjeje ndaj një tjetër shpërndarësi indian, që me shqipe të sakatuar e pagë minimale do më uronte natën e mirë tek dera e shtëpisë në qytetin ku jam lindur, rritur e ku jam bërë nënë.
Dhe Tirana nuk ka ndryshuar se ka ardhur bota tek ne. Ka ndryshuar sepse ne kemi ikur prej saj. Të huajt nuk janë problem, por boshllëku që i pret është. Sepse qyteti nuk bëhet më i mirë kur mbushet me të panjohur, por kur ata që e ndërtuan ndihen ende pjesë e tij. Dhe kjo ndjesi po shuhet, qetësisht, pa rezistencë çdo ditë.
Një qytet nuk e gjen shpirtin tek ata që e mbushin përkohësisht, por tek ata që e kujtojnë si shtëpi edhe kur janë larg. Dhe zgjedhin një ditë të kthehen për ta dashur sërish.
