Libri me një fjali
Sa i thellë është pasioni në zemrën e një njeriu dhe sa i dhimbshëm është mundimi që kërkon ai?
Informacion i përgjithshëm rreth librit
Romani “Tundimi i fundit”, i konsideruar si kryevepër nga kritikët në mbarë botën, është një interpretim laik i Ungjillit. I botuar për herë të parë në vitit 1955, në të rrëfehet jeta e Jezu Krishtit nga perspektiva e vetë Jezuit. Kazanxaqis, ky gjigand i letërsisë moderne rrëfen dashurinë dhe pasionin e një njeriu çfarëdo: Jezuit të Nazaretit. Biri i një zdrukthëtari, njeriu Jezu dëshiron të dashurohet me një grua, të krijojë familje, të jetojë si gjithë të tjerët. Në të njëjtën kohë, brenda tij kumbon i papërballueshëm zëri i Zotit, i cili e thërret drejt një jete plot sakrifica dhe një vdekjeje plot vuajtje. Konflikti i brendshëm i njeriut, beteja midis mishit dhe shpirtit, instinkti i rebelimit dhe dëshira për t'u puqur me Zotin, shpërfaqen në një afresk rrëfyes që lartëson sakrificën e madhe të Krishtit. Në kryq, tashmë buzë vdekjes, Jezui përfytyron jetën e tij po të mos kishte ndjekur thirrjen e Zotit; ky është dhe tundimi i tij i fundit.
Teza qendrore e librit është që Jezui, megjithëse i lirë nga mëkati, ishte i prekur nga frika, dyshimi, depresioni, ngurrimi dhe epshi. Autori ka përfytyruar një Jezu shumë njerëzor, të tunduar, të kapluar nga frika, dyshimi dhe dhimbja. Sipas tij, nëse Jezui do t'i ishte dhënë njërit prej këtyre tundimeve, e sidomos nëse do të kishte shfrytëzuar mundësinë për të shpëtuar veten e tij nga kryqi, atëherë jeta e tij nuk do të kishte pasur më shumë kuptim se ajo e çdo filozofi tjetër.
Përtej betejës midis detyrimeve fetare dhe natyrës njerëzore, ky roman mund të interpretohet si shfaqja e një kontradikte edhe më themelore, më pranë moralit dhe për këtë arsye, thelbësisht ose tërësisht njerëzore. Siç rrëfen edhe shkrimtarja Oriana Fallaci kur tregon se si i dashuri i saj, Panagoulis, një revolucionar grek, është ndier gjatë një nate të kaluar në qeli, teksa priste ekzekutimin: sa pranë rrëfimit të orëve të fundit të Krishtit të Kazanxaqisit është ndier ai, sa i tunduar për t'u dorëzuar, për të hequr dorë nga revolucioni e për të shpëtuar jetën e tij. Guri themeltar i moralit njerëzor gjendet pikërisht në këtë përballje epike: midis bindjeve tona më të thella, më të sinqerta e më të vërteta dhe çmimit të rëndë që mbart shpesh pohimi, mbrojta dhe përparimi i këtyre, deri në fund, deri në vdekje. Nuk ka gjë më hyjnore se sa të sakrifikohesh për atë në çfarë beson, për atë që do, çfarëdoqoftë ajo.
Për shkak të subjektit të tij, romani ka nxitur debate, kundërshtime dhe akuza për blasfemi. Ai shfaqet ende shpesh në listat e librave të ndaluar.
Në vitin 1988, Martin Scorsese si regjisor, Willem Dafoe, në rolin e Jezuit dhe Harvey Keitel, në rolin e Judës, bashkëpunuan në ekranizimin e këtij romani, për një film që do të ishte po aq i debatuar dhe përçarës sa edhe vetë libri.
Kritika
Për dikë që nuk është i mësuar me teologjinë e krishterë, Kazanxaqis dramatizon betejën midis detyrimeve fetare dhe përmbushjes emocionale, e bën më të lehtë për ta imagjinuar, duke e nxjerrë atë nga kufijtë e ortodoksisë dhe duke e vendosur brenda vetë Krishtit.
"Washington Post"
Dinamit shpirtëror.
"San Francisco Chronicle"
Një roman që provokon, trondit dhe lartëson njëkohësisht.
"Time"
Në një mënyrë a në një tjetër, ky libër do t'ju prekë, do t'ju ndryshojë.
"Michela Murgia"
Mbi autorin
Nikos Kazanxaqis, lindur më 1883 në Kretë dhe vdekur në Gjermani më 1957, konsiderohet sot si një nga shkrimtarët më të mëdhenj bashkëkohorë dhe si shkrimtari më i madh grek i shekullit të XX. Disa nga veprat e tij më të njohur janë “Jeta e Zorbës”, “Vëllavrasësit”, “Krishti kryqëzohet përsëri”, “Kapedan Mihali”. “Tundimi i fundit”, kryevepra që mori edhe më shumë famë, pasi u ekranizua në filmin me të njëjtin titull të regjisorit Martin Scorsese, përmendet shpesh si një libër i ndaluar nga Kisha.
Kazanxaqis shkroi 15 libra në të cilët përpiqet të analizojë dhe të kuptojë lidhjen e mundimshme midis besimit, intelektit, bindjeve të tij politike (duke përfshirë këtu edhe një flirtim me marksizmin) dhe zemrës së tij. Mund të thuhet se të kalosh një jetë të tërë duke u përleshur me fenë tënde është një mënyrë për ta marrë atë shumë seriozisht; kaq seriozisht sa nuk mundesh ta flakësh tutje apo ta harrosh sapo kufizimet e saj bëhen të parehatshme. Por Kisha Ortodokse Greke nuk ishte dakort. Ajo pothuajse e shkishëroi Kazanxaqisin dhe, pas vdekjes së tij, nuk lejoi ndjekjen e riteve normale funerale.
Fragmente nga libri
1)
Qysh në të ri, andralla ime e parë, nga buronin gjithë gëzimet e hidhërimet, ishte kjo: beteja e pandërprerë, beteja e pamëshirë midis shpirtit dhe trupit.
2)
Ç’domethënë e vërtetë? Ç’domethënë gënjeshtër? E vërteta është ajo që e bën njeriun me krahë, ajo që lind vepra të mëdha dhe shpirtra të mëdhenj, ajo që na lartëson një bojë përsipër tokës; gënjeshtra është çka ia pret krahët njeriut.
3)
– Nuk mjafton dashuria? – pyeti.
– Nuk mjafton, jo, – u gjegj Pagëzori me egërsi, – pema u kalb; Perëndia më thirri mua dhe më dha sëpatën; e mora dhe e lashë te rrënja e pemës; unë e bëra detyrën time, tani bëj edhe ti tënden; merre sëpatën dhe bjeri!
– Po të isha zjarr, do ta digjja; po të isha druvar, do ta prisja; por jam zemër dhe e dua.
4)
Pa e kuptuar, kishte filluar të thërriste; i qe dalldisur mendja, u egërsua; kishte harruar që gjunjët nuk e mbanin dot, bëri të ngrihej, t’u vihej mbrapa gjurmëve të Perëndisë, por u rrokullis përdhe pa frymë. “A s’më shikon që nuk mundem?” bërtiti, duke ngritur sytë drejt qiellit të zjarrtë. “Nuk mundem. Pse më zgjodhe mua? Nuk mbaj dot!” Dhe, teksa bërtiste, iu shfaq përpara, si njollë e zezë, cjapi me barkun e çarë, i rënë mbi rërën e shkretëtirës; u kujtua që i ishte përkulur sipër syve të vagullt dhe kishte parë në ta të pasqyruar fytyrën e tij. “Unë jam cjapi”, mërmëriti, “unë; Perëndia ma nxori në rrugë, që të shoh kush jam dhe ç’më pret...” Dhe, papritmas, u shkreh në lot: “Nuk dua... nuk dua... nuk dua...” mërmëriti, “nuk dua të jem vetëm; ndihmë!”
5)
Kryefamiljar. E nderonin bashkëfshatarët, ngriheshin kur kalonte, punonte gjithë javën dhe të shtunën vente në sinagogë, me tesha të mëndafshta, të lara, që ia ka endur me dorën e saj e shoqja, Magdalena, me shaminë e shtrenjtë në kokë, me unazën e florinjtë të martesës në gisht, rrinte në një stol me kryepleqësinë, dëgjonte, në qetësi e paqe, pa e prishur gjakun, skribët dhe farisenjtë gjysmë të shkalluar, tek dërsinin duke shpjeguar të dalldisur Shkrimet e Shenjta... Ai do të qeshte nën mustaqe dhe do t’i vështronte me dhembshuri: ku venë e ngatërrohen këta njerëz të lëçitur! Kurse ai do t’i shpjegonte Shkrimet e Shenjta, qetazi, pa gabime, duke fjetur me gruan, duke bërë fëmijë, duke gdhendur djepe, magje, parmenda...
6)
Nëse ndodhesh në shtatë qiejt dhe një kalimtar të kërkon një gotë me ujë, zbrit nga shtatë qiejt dhe jepja; nëse je oshënar i shenjtë dhe gruaja të kërkon një puthje, zbrit nga shenjtëria dhe jepja; përndryshe, nuk shpëton dot.
7)
Jam gënjeshtar, shtinjak, frikacak; kurrë nuk them të vërtetën, nuk ma mban; shoh një grua të kalojë dhe bëhem flakë i kuq, ul kokën, por sytë më mbushen me epsh. Nuk ngre dorë për të vjedhur, për të rrahur, për të vrarë; jo se nuk dua, por ngaqë kam frikë; dua të ngre krye kundër sime mëje, kundër centurionit, kundër Perëndisë, por kam frikë. Kam frikë, kam frikë; po të më hapësh barkun, do gjesh brenda Frikën, si një lepur që dridhet. Frikën, asgjë tjetër; ajo është për mua mëmë, babë dhe Perëndi.
Dhe, me të thënë këto fjalë, mendja iu ndriçua; vërtet, çdo gjë në këtë botë varet nga koha; koha pjek gjithçka; po të kesh kohën e duhur, arrin të përpunosh baltën që ke në vetvete dhe ta bësh frymë; dhe, atëherë, nuk të tremb më vdekja; ...
8) Harmonia midis tokës dhe zemrës, o Jezu nga Nazareti, kjo është mbretëria e qiejve...
