Vendet me të ardhura të ulëta janë duke u mbështetur te COVAX (Covid-19 Vaccines Facility Global Access) për të siguruar vaksinat, program që drejtohet nga Organizata Botërore e Shëndetësisë (OBSH), Koalicioni për Inovacione të Gatishmërisë Epidemike (CEPI) dhe Gavi, Aleanca e Vaksinave. Por çfarë është konkretisht COVAX?

Ideja fillestare e COVAX ishte të koordinonte blerjet në nivel global për të siguruar që vendet e varfra të mos pengoheshin nga çmimi në lidhje me garën e vaksinave. Por, në praktikë, ai funksionon më shumë si një projekt ndihme, thonë ekspertët.

Nisma për të përshpejtuar aksesin te vaksinat kundër Covid-19 u krijua për herë të parë në fund të prillit 2020 dhe tani planifikon të shpërndajë më shumë se 330 milionë doza vaksinash në 145 vende në një raund fillestar të shpërndarjes deri në qershor 2021. COVAX do të mbulojë mesatarisht 3.3% të popullsisë së përgjithshme në ato vende që variojnë nga vende të pasuara, si Kanada dhe Zelanda e Re, të cilat paguajnë për vaksinat, në vende të tilla si Siria dhe Jemeni, të cilët i marrin ato përmes dhurimeve ndërkombëtare.

Por OBSH tha në fillim të këtij muaji se 90% e vaksinave të Covid u janë dhënë vendeve më të pasura. Shumë prej këtyre vendeve do të kenë vaksinuar përqindje shumë më të konsiderueshme të popullsisë deri në qershor krahasuar me vendet me të ardhura më të ulëta.

Kontrata e parë e COVAX në gusht konsistonte që Instituti Serum i Indisë (SII) të prodhonte kandidatë për vaksina nga AstraZeneca dhe Novavax. Por Pfizer dhe BioNTech, të cilët kishin vaksinën e tyre të aprovuar nga rregullatorët më parë, arritën një marrëveshje vetëm në fund të janarit me COVAX për të siguruar 40 milionë doza, rreth 3% të asaj që kompania synon të prodhojë në vitin 2021.

Nuk është e pazakontë për mënyrën se si ilaçet zakonisht dalin në treg, kanë thënë disa ekspertë, duke deklaruar se shpesh ka vonesa në marrjen e ilaçeve nga vendet me të ardhura të ulëta.

Pse disa vende të pasura po marrin vaksina përmes COVAX?

Ka dy pjesë të programit - një për 98 vende që paguajnë për vaksinat e tyre dhe një tjetër që quhet COVAX AMC për 92 vende me të ardhura të ulëta dhe të mesme të cilat variojnë nga Nigeria, India dhe Ukraina në Siri, Afganistan dhe Jemen.

“Qëllimi është të sigurojmë vaksinime për të paktën 20% të popullsisë të këtyre vendeve me të ardhura të ulëta deri në fund të vitit 2021 për të patur një ndikim shumë real drejt ndalimit të përhapjes së pandemisë", tha një zëdhënës i Gavi për Euronews.

Kanada aktualisht është i vetmi vend i G7 që do të marrë vaksina përmes COVAX dhe një vendim i tillë u kritikua nga njerëzit që pyetën nëse po merrte vaksina nga vendet e varfra. "Prioriteti ynë kryesor është të sigurojmë që kanadezët të kenë akses në vaksina," tha për CBC ministrja e Zhvillimit Ndërkombëtar të vendit, Karina Gould, duke theksuar se Kanadaja është kontribuesi i dytë më i madh në COVAX AMC. "Pozicioni ynë ka qenë gjithmonë i tillë, që duhet të marrim vaksina për kanadezët, por gjithashtu duhet t'i marrim ato për botën."

Problemi është se disa nga vendet me të ardhura të larta kanë marrëveshje bilaterale dhe tashmë kanë filluar të marrin doza. Arritja e marrëveshjeve dypalëshe që mbështetin COVAX është një politikë e paqartë që ka dëmtuar qasjen globale ndaj vaksinave.

BE ka arritur marrëveshje për të vaksinuar të gjithë popullsinë e saj dy herë, por gjithashtu ka kontribuar me rreth €850 milionë për të mbështetur COVAX. BE gjithashtu ka mbledhur para për të ndihmuar vendet europiane jashtë BE-së që të kenë vaksinat.

Shumë vende në Ballkan po mbështeten te COVAX për dozat e tyre të para, përfshirë Bosnjë dhe Herzegovinën që tashmë ka filluar të marrë frigoriferë nga UNICEF për të ruajtur vaksinën Pfizer/BioNTech. COVAX do të shpërndajë më shumë se 330 millionë vaksina për Covid deri në qershor.

Shumë ekspertë dhe aktivistë humanitarë po bëjnë presion që vaksinimet të shpërndahen në mënyrë më të barabartë, duke paralajmëruar se nëse vendet në zhvillim nuk kanë qasje në vaksina, kjo mund të shkaktojë probleme të mëdha.

Drejtori i përgjithshëm i OBSH-së, Dr. Tedros Adhanom Ghebreyesus është shprehur se bota ishte "në prag të një dështimi katastrofik moral" pasi vendet e pasura blenë vaksinat muaj përpara zhvillimit të tyre. "Nuk është e drejtë që të rriturit më të rinj, më të shëndetshëm në vendet e pasura të vaksinohen para punonjësve shëndetësorë dhe njerëzve të moshuar në vendet e varfra," shtoi ai.

Organizatat shpresojnë që kompanitë farmaceutike të jenë më transparente dhe të ndajnë informacionin me pjesën tjetër të botës.

Në gusht, shefja e Departamentit të Epidemiologjisë pranë Institutit të Shëndetit Publik, Silva Bino, në një prononcim për Euronews Albania tha se “është bërë një rezervim për vaksinën kur të dalë” duke u ndalur edhe te COVAX.

“Shqipëria ka disa opsione; një opsion është COVAX e cila është një lloj partnershipi midis disa partnerëve ndërkombëtarë dhe vendeve të ndryshme. Duke bërë këtë marrëveshje, ti arrin që të paguash fillimisht një shumë më të pakët për një numër të caktuar dozash dhe për të mbuluar një përqindje të caktuar të popullatës,” tha ajo.

Në janar të këtij viti, në një intervistë për “Open”, kryeministri Rama u shpreh se nga kontrata me COVAX, pritet që Shqipëria të përfitojë 1,140,000 vaksina.

Burimet: Euronews, Ministria e Shëndetësisë, OBSH