Në përpjekje për të thënë se disa komente dhe fjalë lejohen në një emision dashurie, gjatë puntatës së fundit të “Për’Puthen”, opinionisti Arjan Konomi u shpreh se seksizmi është “kur ti ngacmon seksualisht apo diskriminon seksualisht apo qoftë fizikisht në një marrëdhënie të caktuar”. “Seksizmi në një emision dashurie, nuk ka seksizëm. Nuk mund të lidhesh me një vajzë dhe të dashurohesh se i thua ‘trupi yt është i bukur, se ke belin e bukur’,” shtoi ai. “Ama është seksizëm nëse të marr në intervistë pune dhe të vlerësoj nga beli apo këmbët.”
Shpjegimi i opinionistit është i paqartë, sepse ngatërron seksizmin me ngacmimin dhe abuzimin seksual, terma që mund të lidhen me njëri-tjetrin, por nuk janë e njëjta gjë. Në këtë artikull do të shpjegojmë se çfarë është realisht seksizmi, si lindi dhe si e promovojmë sot.
Përkufizimi
Organizata udhëheqëse e të drejtave të njeriut në Europë miratoi në vitin 2019 përkufizimin e termit “seksizëm”. Seksizmi përcaktohet si: “Çdo veprim, gjest, përfaqësim vizual, fjalë të thëna ose të shkruara, praktikë ose sjellje bazuar në idenë se një person ose një grup personash është inferior për shkak të seksit të tyre, i cili ndodh në sferën publike ose private, qoftë online apo jo.”
Rekomandimi i Këshillit të Europës gjithashtu theksoi se seksizmi është një shfaqje e "marrëdhënieve historikisht të pabarabarta të pushtetit “midis burrave dhe grave - e cila çon në diskriminim dhe parandalon përparimin e plotë të grave në shoqëri”.
Këshilli shtoi se seksizmi është "i përhapur në të gjithë sektorët dhe të gjitha shoqëritë dhe seksizmi dhe sjelljet seksiste janë të rrënjosura dhe forcojnë stereotipet gjinore".
Origjina e seksizmit – shoqëritë patriarkale
Shoqëritë njerëzore nuk ishin gjithmonë të dominuara nga burrat. Por sot, shumica dërrmuese e kulturave janë patriarkale, ku burrat kanë më shumë gjasa se gratë që të mbajnë pozicione të pushtetit shoqëror, ekonomik dhe politik. Sipas disa shkollave mendimi, shoqëritë patriarkale u shfaqën 12,000 vjet më parë, me fuqizimin e bujqësisë. Në këtë periudhë, njerëzit nisën të kishin vendbanime më të qëndrueshme dhe pushteti u zhvendos te meshkujt fizikisht më të fortë. Baballarët, djemtë, xhaxhallarët dhe gjyshërit filluan të jetonin pranë njëri-tjetrit, prona u kalua në vijën e burrave dhe autonomia e grave u shkatërrua.
Seksizmi dhe vajzat/gratë
Ndikimi i dëmshëm i seksizmit mund të jetë më i keq për disa gra dhe burra për shkak të përkatësisë etnike, moshës, paaftësisë, origjinës shoqërore, fesë, identitetit gjinor, orientimit seksual ose faktorëve të tjerë. Seksizmi prek kryesisht gratë. Mund të prekë djemtë dhe burrat kur nuk përputhen me stereotipet gjinore.
Seksizmi është pjesë e çdo sfere në shoqëri dhe këto fakte të Këshillit të Europës e vërtetojnë:
- 63% e grave gazetare janë përballur me abuzim verbal.
- Gratë kalojnë pothuajse dy herë më shumë kohë sesa burrat në punë shtëpie të papaguara.
- 80% e grave deklaruan se janë ballafaquar me fenomenin e "keqpërdorimit" dhe "keqtrajtimit" në punë.
- Burrat përfaqësojnë 75% të burimeve dhe subjekteve të lajmeve në Europë.
- Në Mbretërinë e Bashkuar, 66% e vajzave 16-18 vjeç të anketuara kanë përjetuar ose kanë parë dëshmi të përdorimit të gjuhës seksiste në shkollë.
- 59% e grave në Amsterdam raportuan një formë të ngacmimit në rrugë.
Shembuj të seksizmit në gjuhë dhe komunikim:
- Kopertina e një botimi që përshkruan vetëm burra.
- Emërtimi i një gruaje me terma mashkullorë për profesionin e saj.
- Një fushatë komunikimi që përdor lakuriqësinë e grave.
- Një reklamë me një burrë që i tregon një gruaje se si të përdorë një makinë larëse.
Seksizmi nis në fëmijëri
Rrënja e keqkuptimit, seksizmi, fillon që në fillim, nga dita që prindërit sjellin fëmijën e tyre në shtëpi. Që nga fillimi i jetës, djemtë dhe vajzat janë rritur dhe trajtuar në mënyrë drastike të ndryshme. Këto ndryshime përfshijnë ndëshkimin dhe lavdërimin e tyre për sjellje të ndryshme.
Përveç këtyre ndryshimeve, seksizmi vjen edhe nga lejimi i fëmijëve për të përdorur një gjini si fyerje. Fëmijët mësohen se gjinitë janë aq të ndryshme sa ato nuk mund të jenë asnjë kryqëzim midis tyre dhe lindin ofendime si "ti ___si vajzë" ose "kjo është shumë për vajza". Të gjitha këto kontribuojnë në idenë se gjinitë janë të ndryshme në më shumë mënyra sesa vetëm fizikisht, dhe se fëmijët duhet t'i përmbahen asaj që është "e saktë" për gjininë e tyre.
Përmes përforcimit (pozitiv dhe negativ) dhe ndëshkimit, fëmijët mësojnë se çfarë është në rregull dhe çfarë nuk është në rregull për gjininë e tyre dhe gjininë e kundërt. Nëse një fëmijë vepron në një mënyrë të caktuar dhe ndëshkohet, ka shumë mundësi që fëmija të mos veprojë përsëri në atë mënyrë; do të jetë e ngulitur në trurin e tyre se ajo që bënë ishte e gabuar.
E kundërta e kësaj mund të ndodhë gjithashtu; nëse një fëmijë vepron në një mënyrë të caktuar dhe vlerësohet për të, atëherë ai do të veprojë përsëri në atë mënyrë. Sidoqoftë, studimet kanë zbuluar se shpesh, kur djemtë dhe vajzat kryejnë të njëjtin veprim ose sillen në të njëjtën mënyrë, njëra gjini vlerësohet dhe tjetra dënohet.
Këto lloj inkurajimesh dhe përforcimesh hedhin bazat për atë që vjen më vonë në jetë: seksizmi dhe mizogjinia.
Nëse, përmes këtyre përforcimeve, një fëmijë kupton se djemtë supozohet të jenë të pavarur dhe të fortë dhe se vajzat supozohet të jenë pasive dhe të varura, atëherë ai fëmijë do të rritet me ide të shtrembëruara të gjinive.
“Ti vepron si vajzë”, “Nuk dua ta bëj se është për vajza”, “Kjo është vajzërore” etj., në një farë mënyrë janë të gjitha fyerje. Për vajzat, këto shprehje u mësojnë atyre që janë më të vogla, më të dobëta. Për djemtë, u mësojnë se gjinia e tyre është më e mira, se të jesh vajzë ose të bësh diçka "vajzërore" është e keqe.
Në vend që t'u thuhet djemve se të bësh diçka "si vajzë" nuk duhet të jetë fyerje ose të ketë ndonjë lloj konotacioni negativ, u thuhet se duhet të "sillen si burra".
Po më tej?
Djalli është në detaje dhe seksizmi është i përhapur në shumë gjëra, nga arsimi, te reklamat dhe media, sektori i drejtësisë, kultura, punësimi, sporti etj. Krijimi i një përkufizimi është i rëndësishëm sepse ka hapur rrugën për krijimin e ligjeve të duhura që ndalojnë dhe dënojnë seksizmin.
Sidoqoftë, është një rrugë e gjatë dhe e vështirë përpara. Do të duhet kohë. E vetmja gjë që ka rëndësi vërtet është inkurajimi i fëmijëve dhe rritja e një brezi që bën gjithçka që i bën të lumtur, pa etiketuar si “shumë vajzërore” apo si “shumë burrërore”.
Burimet: “The Origins of the Patriarchy”, UNICEF, Council of Europe, Scientific American, European Institute for Gender Equality, Barbara J. Berg – “Sexism in America: Alive, Well, and Ruining Our Future”, The Everyday Sexism Project.
